Όταν βρέχει, μην ξεχνάτε πως φταίει το κράτος

 

Κάποιος (1) είχε αναφέρει πρόσφατα πως στην σημερινή κοινωνία, η πλειοψηφία του κόσμου θεωρεί πιο πιθανό να επέλθει κάποια ολοκληρωτική καταστροφή παρά μια ριζική ανατροπή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και αναπαραγωγής. Στον πολιτισμό της σύγχυσης, όπου μια τεράστια και απότομη καταστροφή (όπως το κατέβασμα ενός διακόπτη) είναι μια σκέψη που κυριαρχεί περισσότερο στο μυαλό των ανθρώπων από ότι η θέληση για να πάρουν την ζωή τους στα χέρια τους, εικόνες όπως αυτή της Ιαπωνίας προσθέτουν οπτικό-ακουστικό υλικό στις φαντασιώσεις ενός παραιτημένου κόσμου.

Η αποκαλυπτική φαντασίωση έχει σίγουρα κάτι το φετιχιστικό. Αλλά όχι με την κλασική έννοια. Αν φετιχισμός σήμαινε παλιότερα το να προσδίδεις χαρακτηριστικά σε αντικείμενα που δεν τα κατέχουν, σήμερα ο φετιχισμός της αποκάλυψης σημαίνει την μετατόπιση αυτού που ξέρω σε κάτι που θα προτιμούσα να μην ήξερα. Αντικατοπτρίζει την κουρασμένη σκέψη που αδυνατεί να βάλει σε μια τάξη τον εξωτερικό κόσμο και απλά τα παρατάει. Τα ανυπόμονα ξεσπάσματα αγανάκτησης προδίδουν μια άρνηση να καταλάβουμε ή να ασχοληθούμε με την πολυπλοκότητα του κόσμου και απαιτούν, συνάμα, μια απλή και ξεκάθαρη εξήγηση: κάποιος βρίσκεται πίσω από όλα αυτά. Δεν έχει πια καμία σημασία αν αυτό που μπορεί να γίνει κατανοητό μονάχα ως συλλογική ψύχωση βρίσκει στους εβραίους, στους ελλοχίμ, στους εξωγήινους ή και στα αεροπλάνα που ψεκάζουν, την κατάλληλη δικαιολογία για την απώλεια ελέγχου που βιώνουμε. Και δεν είναι τυχαίο πως η μοντέρνα ιδεολογία της συνωμοσίας κλείνει το μάτι στην επερχόμενη αποκάλυψη. Πρόκειται για την ίδια διανοητική διαδικασία παραίτησης απέναντι στην ολότητα και στην απουσία ελπίδας.

Παλιότερα, κάποιος άλλος (2) είχε ταυτίσει την μαζική ηδονή απέναντι σε ασυναρτησίες τύπου αστρολογία και μέντιουμ με τον ίδιο μηχανισμό παραίτησης. Όσο περισσότερο το υποκείμενο του καπιταλιστικού κόσμου βιώνει την αλλοτρίωση ως την απώλεια ελέγχου απέναντι στην ζωή του και στα αποτελέσματα της, τόσο θα εναποθέτει τις ελπίδες του σε κάτι εξωτερικό, και, ακόμα καλύτερα, μεταφυσικό –και άρα μη-διαψεύσιμο με όρους ανθρώπινης συνειδητής δραστηριότητας. Δεν φταίει η συστηματική οργάνωση της απομόνωσης που δεν βγάζω άκρη, που οι επιθυμίες μου μένουν διαρκώς ανολοκλήρωτες: φταίει το ζώδιο μου -ή το δικό σου.

Το επόμενο βήμα είναι αυτό που ζούμε σήμερα. Αν παλιότερα οι άνθρωποι βίωναν την απώλεια κοιτάζοντας προς τα άστρα, τώρα εύχονται ενδόμυχα τα άστρα να πέσουν πάνω τους. Η ίδια παραίτηση που προσκαλούσε μια μεταφυσική εναλλακτική, σήμερα καλεί την -εξίσου μεταφυσική- ολοκληρωτική καταστροφή μας, με μία απλή, γρήγορη και ανώδυνη κίνηση.

Παρατηρώντας στο ίντερνετ τις αποκαλυπτικές εικόνες από την Ιαπωνία, είναι δύσκολο να μην πέσει το μάτι σου στα διαφημιστικά μηνύματα που συνοδεύουν την ατελείωτη ροή των εικόνων της καταστροφής. "Φρόντισες εσύ για την ανανεώσιμη ενέργεια;". "Έχεις πάρει τα απαραίτητα μέτρα για μια ολοκληρωτική καταστροφή;". Ο κυνισμός της στατιστικά υπολογισμένης εγγύτητας των θεμάτων μας φέρνει στον νου μια από τις πιο τρομακτικές "προβλέψεις" των καταστασιακών: "Ακόμα και αν το σύστημα έφτανε στο σημείο να παραδεχτεί δημόσια ότι επιβάλλει μια τόσο κενή και απέλπιδη ζωή που μοναδική λύση για όλους θα ήταν να πάνε να κρεμαστούν, θα κατάφερνε να οργανώσει μια υγιή και επικερδή επιχείρηση κατασκευάζοντας τυποποιημένες κρεμάλες." (3) Ο μηχανικός αυτοματισμός με τον οποίο οι διαφημίσεις των εταιρειών που πουλάνε λύσεις «για την περίπτωση κάποιας καταστροφής" εμφανίζονται δίπλα στις εικόνες καταστροφής, φωτίζει άλλη μια πτυχή του προβλήματος. Η κυκλική διαδικασία παραγωγής (αξίας) και κατανάλωσης (εμπορευμάτων) έχει αυτονομηθεί πλήρως από κάθε επιμέρους παράγοντα.

Υπάρχει φραγμός σε αυτή την ατελείωτη κάθοδο; Ή θα τελειώσουν όλα με την καταστροφή του ανθρώπινου γένους; Όπως και να έχει, ακόμα και η υποθετική αμεσότητα μιας τέτοιας κατάληξης χρωματίζει τις ανθρώπινες σκέψεις και πράξεις, και καθοδηγεί την κατασκευή της ιδεολογίας. Η πιο πρόσφατη μίας καταθλιπτικά ατελείωτης σειράς καταστροφών, ο σεισμός και το επακόλουθο τσουνάμι στην Ιαπωνία, επαναφέρει στο προσκήνιο τις "αιρετικές" απόψεις ενός Ιταλού (4), που λίγο παλιότερα από τους δύο προηγούμενους, τόλμησε να εκφράσει με μεγάλη αποτελεσματικότητα μια αλήθεια που πέρασε απαρατήρητη: δεν υπάρχουν φυσικές καταστροφές. Υπάρχουν φυσικά φαινόμενα τα οποία καταλήγουν σε καταστροφές λόγω της συγκεκριμένης κοινωνικής οργάνωσης που κυριαρχεί. Ένας σεισμός από μόνος του δεν σκοτώνει, αυτό που σκοτώνει είναι το κακό-σχεδιασμένο κτίριο το οποίο θα πέσει πάνω σου. Και για την κατάντια του κτιρίου δεν ευθύνεται καμία φύση, αλλά μονάχα ένα σύστημα το οποίο τοποθετεί την παραγωγής αξίας και κέρδους πάνω από οτιδήποτε άλλο. Δεν υπάρχει κάτι πιο απλό (αλλά και πιο λάθος) από το να κατηγορήσουμε τον συγκεκριμένο μηχανικό για την κατάρρευση της παπαριάς που αποκάλεσε κτίριο, ή να ρίξουμε το φταίξιμο για τη βύθιση του Σάμινα στον καπετάνιο που έβλεπε μπάλα αντί να πιλοτάρει.  Με αυτό τον τρόπο, συμβάλλουμε για άλλη μια φορά στην μυστικοποίηση των σχέσεων που μας καθορίζουν σε εξώφθαλμο βαθμό, και έτσι δεν χρειάζεται να ασχοληθούμε καθόλου με την γενίκευση και τις επιπτώσεις ενός απλού νόμου που, αυτόνομα πλέον, διέπει τις κινήσεις όλων: την παραγωγή αξίας και την διαιώνιση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και ζωής. Στον βαθμό που ο καπιταλισμός από την φύση του διαιωνίζεται μέσω της απορρόφησης ζωντανής εργασίας, η καταστροφή νεκρής ή παρελθοντικής εργασίας (κτίρια, αεροδρόμια, μηχανήματα) σηματοδοτεί την εκ νέου δραστηριοποίηση ζωντανής εργασίας για αυτό που αποκαλείται "αποκατάσταση των ζημιών". Αν η καταστροφή στην Ιαπωνία θα είναι η αφορμή για ένα αναγκαστικό «διάλειμμα» από την κανονική ροή των πληροφοριών και των πράξεων που μας συνδέουν με τον υπόλοιπο κόσμο, οι συγκεκριμένες διαφημίσεις στο ίντερνετ μας επαναφέρουν στον ψυχρό κόσμο του εμπορεύματος και στην συνειδητοποίηση πως «όλα συνεχίζονται κανονικά».   

Ο πραγματικός μηδενισμός αφορά το κράτος και τον τρόπο που οργανώνει την ζωή. Εννιά χρόνια πριν το ατύχημα με το Challenger, είχε υποπέσει στην αντίληψη των τεχνικών ο "κακός σχεδιασμός" του κομματιού εκείνου που αποκαλύφθηκε ότι ήταν η ρίζα του ατυχήματος. Η αντίδραση, όπως φάνηκε και από την επίσημη αναφορά, ήταν ενδεικτική: "Οι υπεύθυνοι αρχικά αρνήθηκαν να ασχοληθούν με το πρόβλημα, αργότερα αρνήθηκαν να εφαρμόσουν μια προτεινόμενη λύση, και τέλος, αντιμετώπισαν το πρόβλημα σαν αποδεκτό ρίσκο." Φυσικά. Όλα τα ρίσκα είναι αποδεκτά, από την στιγμή που τα πράγματα είναι έτσι διαμορφωμένα ώστε εκείνοι που είναι αναγκασμένοι να τα πάρουν αυτά τα ρίσκα δεν έχουν και καμία άλλη επιλογή. Η λογική αυτή της απάνθρωπης γραφειοκρατίας επεκτείνεται πλέον σε κάθε πτυχή της διαχείρισης της ζωής, και δεν αφορά μονάχα το πλήρωμα ενός διαστημόπλοιου ή το μέλλον μιας διαστημικής επένδυσης.

Το ότι η απαίτηση για ζωή είναι πλέον επαναστατικό πρόγραμμα γίνεται φανερό από ένα απλό γεγονός: πιεσμένοι σε βαθμό τρέλας από τις αναγκαιότητες της κυριαρχίας τους, οι κοινωνικές δυνάμεις που παλιότερα θα αποκαλούνταν συντηρητικές, δεν ενδιαφέρονται πλέον ούτε καν για την συντήρηση της βιολογικής βάσης της ανθρώπινης ζωής. Κάθε ορθολογισμός, πέρα από τον αφηρημένο ορθολογισμό του εμπορεύματος, κρίνεται αυτομάτως αντί-παραγωγικός. Σίγουρα, κοιτώντας την ιστορία, θα μπορούσαμε να βρούμε πολλές περιπτώσεις που μια άρχουσα τάξη, θολωμένη από την απώλεια ιστορικής συνείδησης και άρα έχοντας σαν μοναδικό κριτήριο την αυτό-επιβίωση της, οδηγούνταν σε αυτό-καταστροφική ανευθυνότητα. Όμως σήμερα είναι ίσως η μοναδική ιστορικά στιγμή που η άρχουσα τάξη αφιερώνει τόσο μεγάλες ποσότητες ενέργειας στην υπηρεσία της απόλυτης περιφρόνησης της ζωής.

Το ερώτημα θα μας στοιχειώνει μέχρι να αφήσουμε την τελευταία μας πνοή: πόσες ακόμα Ιαπωνίες πρέπει να υπάρξουν μέχρις ότου αναγνωριστεί πως το παλιό σύνθημα "Επανάσταση ή Θάνατος" είναι η τελευταία αληθινά επιστημονική φράση του προηγούμενου αιώνα;

(1) Ζίζεκ
(2) Αντόρνο
(3) ΚΔ, τεύχος 7, 1962, Η Γεωπολιτική της Χειμερίας Νάρκης (δική μας πρόχειρη μετάφραση)
(4) Αμαντέο Μπορντίγκα