Ατενίζοντας την άβυσσο

Από όποια πλευρά και αν το εξετάσει κανείς, είναι σαφές πως η σημερινή οργάνωση της κοινωνίας πως δεν μπορεί πια να συντηρήσει την ζωή. Είναι κοινώς αποδεκτό πως όλες οι βασικές ανάγκες, είτε μιλάμε για των ζωή των δέντρων είτε για την ζωή των ανθρώπων, ξεπερνάνε τις δυνατότητες και τον προσανατολισμό του οικονομικού συστήματος. Ένα είδος ζωής που στο παρελθόν θα έμοιαζε απλό, ακόμα και ασκητικό, είναι σήμερα μια αδιανόητη πολυτέλεια, εφόσον ζούμε σε ένα κόσμο όπου το να αναπνέεις καθαρό αέρα και να απολαμβάνεις ηρεμία και ησυχία είναι πρακτικά αδύνατο οπουδήποτε.

Μετά την πρόσφατη καταστροφή στην Ιαπωνία, και πιο συγκεκριμένα, με τις εξελίξεις που αφορούν στην επανεμφάνιση του πυρηνικού κινδύνου, η νέα θεοδικία της τεχνολογικής προόδου εμφανίζεται με το σχήμα μιας σκοτεινής θνησιμότητας, μια διάχυση ενός ύπουλου και αναπόφευκτου κακού που μπορεί να εξορκιστεί μονάχα από τα ξόρκια μιας κάστας ειδικών.

Ένας τέτοιος ειδικός, που ανήκε και στους πρώτους ατομικούς επιστήμονες, είχε δηλώσει: «Η ενέργεια η οποία προκύπτει από την πυρηνική διάσπαση είναι σε τελική ανάλυση ασυμβίβαστη με το ανθρώπινο γένος.» Όλα δείχνουν όμως ότι η εξουσία επέλεξε την ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας για αυτό ακριβώς το λόγο, ως κομμάτι του πολέμου τους ενάντια στην ζωή και την ιστορία. 

***

Στην Ιαπωνία, η ιδεολογία της προόδου έχει φτάσει σε σημείο αποσύνθεσης. Άνθρωποι με περισσότερες γνώσεις από εμάς θα ερμηνεύσουν, προφανώς, τις ακριβείς τεχνικές αιτίες πίσω από αυτή την καταστροφή. Στον βαθμό που μας αφορά, οι εκρήξεις στους πυρηνικούς αντιδραστήρες στην Fukushima μας λένε ό,τι χρειάζεται να γνωρίζουμε για το τι συνέβη, και μας επιτρέπουν να εντάξουμε αυτό το γεγονός στην σωστή του ιστορική διάσταση χωρίς δυσκολία. Το γεγονός ότι συνέβη σε μια χώρα όπου η ιδεολογία της προόδου είναι πιο ανεξέλεγκτη από την πρόοδο την ίδια, δεν μπορεί να αποκρύψει την καθολική σημασία του ζητήματος: εδώ βρίσκεται σε κοινή θέα για όλο τον κόσμο, φωτισμένο με τρομακτική ευκρίνεια, ότι έχει παραμείνει από τον «διαφωτισμό». Το αστραφτερό περιτύλιγμα έχει χαθεί και έχει απομείνει το απόλυτο σκοτάδι. Εδώ, αποσταγμένο, βρίσκεται το τελικό προϊόν ενός συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής, η πρακτική μορφή μιας νεκρικής αλήθειας: η αλήθεια πως δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να υποφέρουμε μια τέτοια αφύσικη καταστροφή χωρίς καν να την καταλαβαίνουμε, ακριβώς όπως και οι προϋποθέσεις της δημιουργήθηκαν πάνω στην άγνοια. Και πάνω από όλα, πως πρέπει να αποδεχτούμε την απόλυτη ανικανότητα μας να αποκομίσουμε οποιοδήποτε χρήσιμο μάθημα.

***

Ο βομβαρδισμός ανορθολογισμού που ακολούθησε την καταστροφή στην Ιαπωνία ταιριάζει γάντι με την μοντέρνα κοινωνία. Μετά την 3^η έκρηξη στον αντιδραστήρα του Fukushima, και περιμένοντας την 4^η, οι ειδικοί της εξουσίας στην Ιαπωνία, οι οποίοι αρχικά δεν έλεγαν απολύτως τίποτα, προσπάθησαν εν τέλει να καθησυχάσουν τους υπηκόους τους λέγοντας ότι να’ ναι. Συνέστησαν λοιπόν στους κατοίκους που βρίσκονται σε ακτίνα έως και 30 χιλιόμετρα από το εργοστάσιο μια πολύ καθησυχαστική πρόταση προστασίας από την ραδιενέργεια, που έχει ξεπεράσει κατά 400 φορές τα επίπεδα έκθεσης που μπορούν με «ασφάλεια» να αντέξουν οι άνθρωποι: να μείνουν κλεισμένοι σπίτια τους, να κλείσουν τον εξαερισμό και να κάνουν ένα καλό ντους μόλις μπουν στο σπίτι. Στην πόλη Sendai, που βρίσκεται 100 χιλιόμετρα βόρεια, οι αρχές ήταν ακόμα πιο αυστηρές: συνέστησαν στους κατοίκους «να αποφεύγουν την βροχή». 

Μετά την καταστροφή, έρχεται η ενημέρωση. Πόσες μονάδες ραδιενέργειας, πόσα Msv/h, πόση βροχή και αέρας. Ανησυχώντας για την δυσκολία των υπηκόων να υπολογίσουν τις πιθανότητες επιβίωσης τους με τόσους διαφορετικούς τρόπους μέτρησης, ο γραμματέας της κυβέρνησης Sedano τους έκανε την χάρη και ξεκαθάρισε ότι οι καταμετρήσεις από τις διαρροές της ραδιενέργειας γίνονται πλέον σε milli-Sievert και όχι σε micro-Sievert, χωρίς να προσθέσει βέβαια ότι αυτή η μετατόπιση στην μονάδα μέτρησης ήδη αφορά επίπεδα επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία. Τυποποιώντας τον ορισμό του επιπέδου εκείνου στο οποίο η ραδιενέργεια αρχίζει να αποτελεί απειλή, ανέβασαν τον πήχυ και γλίτωσαν τον κόσμο από ατελείωτες πράξεις και υπολογισμούς. Έτσι λοιπόν, πείθουν ότι τα (μέχρι προσφάτως ανύπαρκτα) επίπεδα ραδιενέργειας είναι ακόμα πολύ χαμηλά και παραμένουν «ασήμαντα». Ένα ντουσάκι και καθάρισες (1).

Αυτό το συνεχές ανέβασμα του πήχυ της επικινδυνότητας πάει πακέτο με το επίπεδο συστηματικής παραφροσύνης. Ενώ την δεύτερη μέρα παρατηρήθηκαν εκπομπές ραδιενέργειας με τιμές κοντά στα 400 mSv, και αυτές κρίθηκαν απειλητικές καθώς ήταν οι μεγαλύτερες μέχρι στιγμής, στις 16 Μαρτίου ο υπεύθυνος προπαγάνδας της κυβέρνησης δήλωσε περιχαρής πως τα επίπεδα σήμερα είχαν πέσει στα 800 με 600 mSv, σε αντίθεση με την προηγούμενη μέρα που ήταν αισίως στα 1000. Το μέτρο μιας ημέρας αντικαθίσταται την επόμενη, και αυτό που κρίνεται επικίνδυνο την μια, περιφρονείται (όπως και το κοινό που παρακολουθεί) ως ασήμαντο την επομένη (2).

Αν δεν μας υπενθυμίζουν πολύ συχνά αυταπόδεικτες αλήθειες που μπορούν να γίνουν κατανοητές και χωρίς την χρήση ειδικών μηχανημάτων, αυτό μάλλον συμβαίνει επειδή (όπως λέει και ο Custine): «Η ανθρωπότητα είναι αρκετά πρόθυμη να επιτρέπει να την περιφρονούν και να την κοροϊδεύουν, αλλά δεν είναι καθόλου πρόθυμη να της λένε ξεκάθαρα ότι την περιφρονούν και την κοροϊδεύουν. Βιασμένη στην πραγματικότητα, βρίσκει καταφύγιο στις απλές λέξεις» (Η Ρωσία το 1839). Οι περισσότεροι έχουν καταλάβει σίγουρα ότι τους περιφρονούν και τους κοροϊδεύουν. Αλλά αναζητούν την «ενημέρωση», αναζητούν καταφύγιο στις «απλές λέξεις», ψάχνουν με αγωνία τις λέξεις αυτές που θα συντηρήσουν αυτό που τα γεγονότα έχουν πια καταστρέψει.

***

Οι απανωτές εκρήξεις στην Ιαπωνία ανάγκασαν κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες με πυρηνικά να αρχίσουν να «συζητάνε» τις ενδεχόμενες παρατάσεις ζωής των δικών τους εργοστασίων, ενώ άλλες διαπραγματεύονται το κατά πόσο πρέπει να επιτρέψουν την εκκίνηση πυρηνικών προγραμμάτων. Πιο κυνική λόγω του ρόλου της στην παγκόσμια οικονομία, η Κίνα δήλωσε πως θα είναι «προσεκτική» στην κατάστρωση των σχεδίων για τριπλασιασμό των πυρηνικών της αντιδραστήρων, αλλά δεν θα επιτρέψει στις «δυσκολίες (sic) της Ιαπωνίας να αποσυντονίσουν το πυρηνικό πρόγραμμα του κράτους.» (Greenpeace blog, 15.3.2011) Όπως έγραψε και ο Brahma Chellaney, ένας καθηγητής στρατηγικών μελετών στο Νέο Δελχί:

«Είναι πολύ πιθανό η Fukushima να πλήξει την γοητεία της πυρηνικής ενέργειας με τον ίδιο τρόπο που έπληξε την αξιοπιστία της πυρηνικής βιομηχανίας το ατύχημα στο Three Mile Island της Πενσιλβανίας το 1979, και βέβαια το πολύ σοβαρότερο δυστύχημα στο Chernobyl το 1986. Αυτό είναι το ηθικό δίδαγμα της νέας καταστροφής. Αν κρίνουμε όμως από την Ιστορία, είναι βέβαιο πως οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας κάποια στιγμή θα επιστρέψουν.» (Το Βήμα, 16 Μαρτίου 2011). 

Σε μια συνάντηση στο Τόκιο λίγες μέρες μετά την καταστροφή στο Chernobyl, μια ομάδα αρχηγών δυτικών κρατών είχε ανακοινώσει πως «η πυρηνική ενέργεια είναι, και θα είναι πάντα, εάν υπάρχει σωστή διαχείριση, μια πηγή ενέργειας που θα χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο» (Le Monde Diplomatique, Ιούνιος 1986). Την ίδια χρονιά, ο Hans Blix (3), πρόεδρος τότε της International Atomic Energy Agency, ανέβασε τον πήχυ ακόμα παραπάνω εκφράζοντας την απόλυτη εμπιστοσύνη του στα αποτελέσματα του blitzkrieg της πυρηνικής ενέργειας: «Στο μυαλό μου, η ατομική ενέργεια έχει φτάσει σε ένα σημείο χωρίς επιστροφή. Είναι απλά μια πραγματικότητα με την οποία πρέπει να μάθουμε να ζούμε» (Le Figaro, 3 Ιουνίου 1986). Δυστυχώς δεν έχει φτάσει ακόμα η μέρα που παράφρονες σαν τον Blix και την παρέα του θα είναι τόσο καθολικά μισητοί όσο ήταν και ένας αριστοκράτης πριν από την Γαλλική Επανάσταση. Και όσο αργεί αυτή η μέρα, τόσο τέτοια καθάρματα θα συνεχίζουν να καλλωπίζουν την θανατηφόρα ανάσα του Λεβιάθαν τους. Όταν κλήθηκε πριν λίγες μέρες, από μια δημοσιογράφο του Bloomberg, να απαντήσει στο κατά πόσο η καταστροφή στην Ιαπωνία επιβάλλει μια συνολική επανεξέταση του ζητήματος της πυρηνικής ενέργειας, ο Blix απέδωσε τις κριτικές στις υπερβολές του αντί-πυρηνικού λόμπι, και υπενθύμισε τα οφέλη που έχει αποκομίσει από την πυρηνική ενέργεια μια χώρα φτωχή σε ενεργειακές πηγές όπως η Ιαπωνία. Τέλος, επανέλαβε την γνωστή ανοησία πως η πυρηνική ενέργεια είναι προτιμότερη καθώς δεν εκπέμπει CO2, και έκλεισε το παραλήρημα του με την ατάκα: «Χρειαζόμαστε όλες τις μορφές ενέργειας, και η πυρηνική είναι αναμφισβήτητα μια από αυτές.» H δεσποτική του μοιρολατρία δεν συνοδευόταν καν από καθησυχαστικές δηλώσεις ότι τάχα μου ουσιαστικές διαφορές στους αντιδραστήρες της Δύσης δεν αφήνουν περιθώρια για ατυχήματα όπως αυτό της Ιαπωνίας.

Η παρουσίαση των ωφέλιμων παράγωγων της πυρηνικής ενέργειας, ειδικά όταν ξεστομίζονται την στιγμή που ξεδιπλώνεται μια μεγάλη καταστροφή, δείχνουν τον βαθμό αποικιοποίησης της λογικής από την αφηρημένη λογική του εμπορεύματος. Με βάση αυτήν, ο γελοίος ευφημισμός του να μάθουμε «να ζούμε με την πυρηνική ενέργεια» δεν είναι παρά μια ιδεολογική πιρουέτα για την μεγιστοποίηση του κέρδους που προκύπτει από αυτήν αλλά και από τα ατυχήματα της. Ακόμα και αν ζούμε σε ένα κόσμο όπου κάθε στερεότητα και μονιμότητα μπορεί ανά πάσα στιγμή να εξαεριστεί στην ατμόσφαιρα, για να διαλυθεί μέσα σε ένα ραδιενεργό σύννεφο, αυτό δεν σημαίνει πως η τοξικότητα αυτή δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης.

Τέτοιου είδους προπαγάνδα μεταμφιεσμένη σε πληροφόρηση, αναγκαστικά συνοδεύεται από ατελείωτες στατιστικές, αριθμούς που κανείς δεν μπορεί να επιβεβαιώσει και μια σωρεία ακατανόητων ακρωνύμιων που αντιπροσωπεύουν άγνωστα μέχρι στιγμής αλλά προφανώς «αξιόπιστα» ινστιτούτα ερευνών. Όπως και να έχει, τα νούμερα και οι αριθμοί δεν είναι κάτι στο οποίο πιστεύεις. Ή είναι αληθινά, ή δεν είναι. Αυτό που προσφέρουν σήμερα είναι η αναγκαιότητα να παραδοθείς στην αδυναμία σου να καταλάβεις τι συμβαίνει. Στην μονόπλευρη ενημέρωση των ειδικών της τεχνολογίας, οι αριθμοί είναι μια ωμή αντικατάσταση κάθε προσφυγής στην λογική. Η συνεχής προβολή τους εξυπηρετεί και τον σκοπό του να πείσει τον θεατή ότι αυτό που εκείνος δεν καταλαβαίνει, γίνεται απολύτως κατανοητό από εκείνους που νιώθουν μέσα στους αριθμούς και τις στατιστικές όπως τα ψάρια στην θάλασσα –μια θάλασσα που έχει θερμανθεί, βέβαια, από τις πυρηνικές διαρροές.

Οι ίδιες οι δυνάμεις που έχουν ξεφύγει από τον έλεγχο μας, εμφανίζονται μπροστά μας με όλη τους την καταστροφική δύναμη, ενώ τα φερέφωνα προσπαθούν να μας πείσουν ότι μπορούν εύκολα να τις ελέγξουν. Την ίδια στιγμή, η συνεχής επίκληση των στατιστικών που είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να επιβεβαιώνει την ικανότητα των ειδικών, εμφανίζει και ένα αντίστροφο αποτέλεσμα: εφόσον δεν μπορεί να κρυφτεί ότι κάποιος κίνδυνος υπάρχει, οι στατιστικές που δεν μπορούν να δώσουν μια ξεκάθαρη εικόνα του τι πρέπει να φοβόμαστε, σπρώχνουν τους πάντες στο να φοβούνται το χειρότερο πιθανό σενάριο. Αυτό το πισωγύρισμα διαρρηγνύει την εμπιστοσύνη του κόσμου στους ειδικούς, και αν οι τελευταίοι μοιάζουν τόσο πρόθυμοι να εξηγήσουν τα ανεξήγητα, αυτό γίνεται επειδή καταλαβαίνουν ότι η άγνοια αρχίζει να μετατρέπεται σε υποψία.

Αν η πυρηνική ενέργεια αποτελεί τον καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, οι απόπειρες να αποκατασταθεί η ζημιά που έχει υποστεί η κυρίαρχη πυρηνική ιδεολογία, αγγίζουν όλο το φάσμα των εκπροσώπων της σημερινής ταξικής εξουσίας. Το BBC, καλύπτοντας την καταστροφή με ζήλο, αναμεταδίδει τις ίδιες εκκωφαντικές ανοησίες.  Αναμασώντας τα χαμηλά και ασήμαντα επίπεδα ραδιενέργειας, επαναλαμβάνει την «ορθότητα» του εγκλεισμού στο σπίτι σαν μέτρο προστασίας (!), και πάει το θέμα παραπέρα. Δηλώνοντας πως ο φόβος του κοινού για την ραδιενέργεια είναι δυσανάλογος με τον πραγματικό κίνδυνο, χλευάζει υπογείως την αμορφωσιά του κοινού που παρασύρεται από ψυχολογικού τύπου υστερίες και επιμένει να αγνοεί την επιστημονική εξήγηση και εφησυχασμό (BBC Live Coverage, 16 Μαρτιου 2011). Αυτό που προβληματίζει δηλαδή όλους αυτούς τους φανατικούς δεν αφορά στην δημιουργία κάποιων φραγμών, όσο μικρών και αν είναι, στην φρικιαστική ύπαρξη των θανατηφόρων μηχανημάτων τους. Όχι. Το μόνο που τους απασχολεί είναι το γεγονός ότι τα θύματα τους έχουν το θράσος να εξεγείρονται ενάντια στην κατάσταση γενικευμένης άγνοιας που επιβάλλουν και να αμφισβητούν τις καθησυχαστικές διαταγές της κυβέρνησης. Αλλά δεν είναι τυχαίο αυτό. Μια τέτοιου είδους επιμονή από πλευράς κοινού μπορεί να υποβαθμίσει το κυριότερο προτέρημα που έχει η πυρηνική απέναντι σε άλλες πηγές ενέργειας. Η ραδιενέργεια παραμένει αναμφισβήτητα ανώτερη όσον αφορά στις παρενέργειες της σε σχέση με όλες τις άλλες τεχνολογίες, καθώς τα βασικά της αποτελέσματα γίνονται αισθητά πολύ μετά από τις ατυχείς περιστάσεις που την μετατρέπουν σε πρώτο θέμα στις τηλεοράσεις. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο η ραδιενέργεια είναι πολύ καλά προσαρμοσμένη στις ανάγκες του θεάματος: συζητάμε για αυτήν, την ξεχνάμε, μετά υποφέρουμε από τις παρενέργειες της, και πεθαίνουμε από αυτές μέσα στην σιωπή.

Στο ίδιο ρεπορτάζ του BBC ο δημοσιογράφος εξήρε τον στωικό πολιτισμό των Ιαπώνων που έχουν μάθει να υποφέρουν τα πάντα χωρίς διαμαρτυρία, ενώ δεν έχασε και την ευκαιρία να προβάλλει μια θετική πλευρά του φαινομένου: προβάλλοντας εικόνες μικρών παιδιών που παίζουν σε κάποιο πρόχειρο καταυλισμό, η φωνή της λογικής του  BBC ντύνει την εικόνα με μια περιγραφή πως, όπως και να έχει, για τα παιδιά όλο αυτό είναι μια μικρή περιπέτεια. Αυτό που πρέπει να παραμείνει κρυφό –η ουσιαστική πραγματικότητα του φαινομένου –μετατοπίζεται βολικά σε ένα υποθετικό μέλλον, χαμένο κάτω από αφηρημένες στατιστικές, δίπλα στους κινδύνους του τσιγάρου και των αυτοκινητιστικών.

Μερικές φορές βέβαια, αυτά που μαθαίνουμε για το παρελθόν φέρνουν αυτό το υποθετικό μέλλον λίγο πιο κοντά στο παρόν μας. Σε μια προσπάθεια να σχετικοποιήσουν την σημερινή καταστροφή, παραδείγματα του ραδιενεργού μας παρελθόντος έρχονται στην επιφάνεια, και δείχνουν πως το μοναδικό κοινό σημείο που έχουν μέχρι στιγμής όλες οι καταστροφές αφορά στον τρόπο που τις αντιμετωπίζει η εξουσία και οι εκπρόσωποι της. Μάθαμε λοιπόν τώρα πως το 2007, όταν ένας άλλος σεισμός (6.8 ρίχτερ) έπληξε πάλι την Ιαπωνία στην περιοχή Kashiwazaki, η αρχική καταγραφή μιλούσε για 9 νεκρούς και κάτι εκατοντάδες τραυματίες. Αμέσως μετά, ξεγλίστρησε η πληροφορία πως στην περιοχή εκείνη βρισκόταν το μεγαλύτερο πυρηνικό εργοστάσιο του κόσμου. Και ενώ μια μικρή πυρκαγιά στην αρχή αντιμετωπίστηκε με ψυχραιμία («No harm», δήλωσε ο εκπρόσωπος της Tepco), σύντομα το κοινό πληροφορήθηκε για μια «μικρή» διαρροή ραδιενεργού νερού –περίπου 6 λίτρα. Την επομένη, βγήκε στην επιφάνεια πως στην πραγματικότητα η διαρροή ήταν «κάπως μεγαλύτερη». Για την ακρίβεια, 243 φορές μεγαλύτερη! Και το νερό ήταν 50 φορές πιο ραδιενεργό από ότι είχε αρχικά ειπωθεί. Μέρα με την μέρα, φτάσαμε στο τελικό συμπέρασμα πως το εργοστάσιο ήταν κτισμένο πάνω σε ρήγμα, αναιρώντας την επίσημη αναφορά στο site της Tepco πως η απαραίτητη μελέτη που γίνεται πριν από το χτίσιμο κάθε πυρηνικού εργοστασίου, είχε καταλήξει στο συμπέρασμα πως «δεν υπάρχει κανένα ρήγμα κάτω από το εργοστάσιο.» (http://www.tepco.co.jp/en/challenge/energy/nuclear/safety-e.html).

Στο ίδιο site, η Tepco μας πληροφορεί πως τα μέτρα ασφαλείας που χρησιμοποιεί έχουν σχεδιαστεί με βάση τα πιο απίθανα σενάρια ατυχημάτων. Είναι σίγουρα καθησυχαστικό το γεγονός ότι λαμβάνουν υπόψιν τους το απίθανο. Δυστυχώς βέβαια, δεν φαίνεται να δίνουν τόση σημασία στο πιθανό. Και παρόλο που μας ενημερώνουν πως έχουν πάρει μέτρα ακόμα και για την «εξαιρετικά αδιανόητη περίπτωση κάποιου ατυχήματος», μέσα από την διαρκή εκπαίδευση των τεχνικών και τις συνεχείς προσομοιώσεις, δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιδιοφυϊα για να καταλάβει πως υπάρχει πάντα μια «αδιανόητη περίπτωση» η οποία δεν περιλαμβάνεται ποτέ σε αυτές τις προσομοιώσεις: η επόμενη... 

Ένα σύστημα το οποίο μπορεί να δικαιολογήσει την συνεχιζόμενη ύπαρξη του από το γεγονός ότι προσφέρει προστασία από καταστροφές που το ίδιο παράγει, σίγουρα έχει κλέψει κάποιες σελίδες από τον Όργουελ, όσον αφορά στη συνταγή του κοινωνικού ελέγχου. Οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας, των οποίων καθήκον είναι να ορίσουν την άρνηση της ιστορίας με ρεαλιστικούς τεχνικούς όρους, πιστεύουν πως έχουν βρει τα πιο κατάλληλα όπλα για να διασφαλίσουν την υποταγή στον διαρκή εκβιασμό των μέτρων ασφαλείας τους.

***

Η πυρηνική παράνοια αντιπροσωπεύει το «μεγαλύτερο αποδεκτό επίπεδο» της ταξικής εξουσίας: ως τέτοια, είναι μια παθολογική εξέλιξη η οποία μπορεί σε ένα πρώτο επίπεδο να φαινόταν λογική και ανεκτή από εκείνους που δεν έβρισκαν τίποτα το ιδιαίτερα σοκαριστικό στην «κανονικότητα» αυτής της εξουσίας. Τελικά όμως, ακόμα και αυτή η κανονικότητα είναι μια έννοια που ξεχνιέται, κάνοντας την αποδοχή των μεταλλάξεων τόσο πιο εύκολη. Η παράνοια της πυρηνικής ενέργειας έχει αν μη τι άλλο προσφέρει μια δίοδο έκφρασης στην αυτό-καταστροφικότητα του κόσμου.

Ποτέ ξανά δεν ήταν τόσο ακριβές το να παρομοιάσουμε την κοινωνία μας με αυτούς τους ήρωες στα καρτούν που τρέχουν παρασυρμένοι από ένα άγριο κυνηγητό, καταλήγοντας στο απόλυτο κενό ενός γκρεμού, αλλά δεν πέφτουν παρά μονάχα όταν κάνουν το λάθος και κοιτάξουν κάτω. Με τον ίδιο τρόπο, η κοινωνία μας τρέχει μπροστά, αγνοώντας παντελώς το γεγονός ότι η μηχανική της ύπαρξη εξαρτάται σε απόλυτο βαθμό από την τρομακτική δύναμη της ψευδαίσθησης.

Η καταστροφή στην Ιαπωνία όμως, ίσως είναι τελικά και μια ευκαιρία να ξανά-ειπωθεί το παλιό εκείνο μάθημα, ότι δηλαδή η ύπαρξη αλήθειας στην κοινωνία δεν είναι αποτέλεσμα θεωρητικής διαμάχης, ούτε και προκύπτει από κάποια αντικειμενική γνώση του υπάρχοντος, αλλά πρέπει να κερδηθεί στο κοινωνικό πεδίο μάχης της ύπαρξης της ίδιας. Καμία εξειδικευμένη γνώση –είτε των επιστημόνων είτε άλλων –δεν μπορεί να απελευθερωθεί από την υλική βάση μιας διαστρεβλωμένης αλήθειας, εάν δεν συνδεθεί με ένα κοινωνικό κίνημα που αμφισβητεί αποτελεσματικά την βάση αυτή.

Η ριζοσπαστική κριτική απορρίπτεται εδώ και χρόνια, στο όνομα του ρεαλισμού και της τυραννίας του εφικτού, ως εξτρεμιστική και ασύμβατη με την ανθρώπινη φύση. Είναι αστείο το πως ο ίδιος αυτός ο ρεαλισμός και το βασίλειο του εφικτού έχει οδηγήσει σε εξτρεμισμούς πολύ πιο τρομοκρατικούς στην ανευθυνότητα τους από ότι όλες οι επαναστατικές υπερβολές μιας ριζοσπαστικής κριτικής που δεν αποδέχεται συμβιβασμούς. Τι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι έχουν απελευθερώσει τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί της εξουσίας, πέρα από κάποια επαγγέλματα; Τι έχουν καταφέρει να σώσουν όλοι αυτοί οι τσαρλατάνοι της γερασμένης πολιτικής; Παρόλο που διατυμπάνιζαν πως η εγγυημένη επιβίωση είναι ένα υπεραρκετό αίτημα, η αποτυχία τους και σε αυτό το επίπεδο παίρνει σάρκα και οστά στην Ιαπωνία όπως και αλλού.

Ο κόσμος εμπεριέχει δύο μορφές σοβαρότητας: την σοβαρότητα των εξτρεμιστών της κυριαρχίας, τόσο προφανής όσο και τα μέσα που έχουν στην διάθεση τους· και την δική μας, η ύπαρξη της οποίας επιβεβαιώνεται, με παράδοξο τρόπο, από το εύρος των μέσων αυτών που χρησιμοποιούν εναντίον μας. Από την μια πλευρά λοιπόν παρατηρούμε την θέληση να διατηρηθεί η υπάρχουσα κοινωνία με κάθε μέσο. Και από την άλλη, αντιμέτωποι με καταστάσεις που αποδεικνύουν μέρα με την μέρα πως δεν υπάρχει κάτι τόσο κακό ώστε να μην γίνεται χειρότερο, προτάσσουμε την θέληση να αρνηθούμε τον περιορισμό της ιστορίας σε μια απλή αναπαραγωγή του παρελθόντος, και τον περιορισμό του μέλλοντος σε μια απλή διαχείριση των ερείπιων του παρόντος.

Σημειώσεις

(1) Όταν φτάνει η στιγμή της ποσοτικής περιγραφής των επιπέδων ραδιενέργειας, οι επιπτώσεις της διαχέονται στον χρόνο. Όπως και το παράδοξο του Αχιλλέα και της χελώνας, η συνολική συσσωρευτική διαδικασία αγνοείται προς όφελος της συγκεκριμένης στιγμής που εξετάζεται. Έτσι, η επικινδυνότητα της ραδιενέργειας εξουδετερώνεται με τον ίδιο τρόπο που χάνει την αξία του κάθε εμπρόσθιο βήμα του Αχιλλέα. Μια καλή και ουσιώδης απάντηση σε τέτοιου είδους σοφιστείες είχε δοθεί από κάτι Κορσικανούς την στιγμή της άφιξης του ραδιενεργού νέφους του Chernobyl: «Ας πλακώσουμε στο ξύλο έναν από όλους αυτούς τους ειδικούς για μια ακριβώς ώρα. Αν παραπονεθεί, ας του εξηγήσουμε πως εφόσον ένα έτος έχει 8.760 ώρες, μπορεί να ξεδιπλώσει το ξύλο που έφαγε σε αυτές τις ώρες, και να μην νιώσει τελικά τίποτα.»

(2) Τον Μάη του 1986, μετά το ατύχημα του Chernobyl, ένας υπουργός της γαλλικής κυβέρνησης απαγόρεψε την πώληση σπανακιού με μεγάλη περιεκτικότητα Becquerel, προσθέτοντας άμεσα πως η επισήμανση αυτή ήταν κατά βάση διαιτητικού προσανατολισμού και όχι οτιδήποτε άλλο, εφόσον «θα έπρεπε κανείς να φάει 2 τόνους από αυτό το σπανάκι μέσα σε λίγες εβδομάδες ώστε να φτάσει σε σημείο πέρα από το οποίο θα έπρεπε να αναζητήσει ιατρική εξέταση». Πόσο τυχεροί πρέπει να ένιωσαν οι Γάλλοι που δεν έτρωγαν τόνους σπανάκι –γιατί μόνο σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να ληφθεί υπόψιν το πόσο επικίνδυνη είναι η πυρηνική βιομηχανία!

(3) Ο ίδιος που πήγε να εξετάσει αν ισχύουν οι φήμες περί ύπαρξης όπλων μαζικής καταστροφής στο Ιράκ το 2002.

Η απάντηση στο σχόλιο του/της Ory Angel είναι εδώ